ป้อมผีเสื้อสมุทร เป็นป้อมปืนที่สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ตั้งอยู่บนเกาะแม่น้ำในแม่น้ำเจ้าพระยา ด้านใต้พระสมุทรเจดีย์ จังหวัดสมุทรปราการ ลักษณะป้อมเป็นรูปผีเสื้อ หันหน้าไปทางปากแม่น้ำเจ้าพระยา สร้างขึ้นเพื่อป้องกันการรุกรานของข้าศึกจากทางทะเล
ป้อมผีเสื้อสมุทรเริ่มสร้างในปี พ.ศ. 2362 แต่สร้างไม่เสร็จ ต่อมาในปี พ.ศ. 2365 สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ (ต่อมาคือพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว) ได้ทรงดำเนินการแก้ไขป้อมผีเสื้อสมุทรให้ดียิ่งขึ้น จนกระทั่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้กรมพระราชวังบวรสถานมงคลเสด็จไปทรงแก้ไขอีกครั้งหนึ่ง
ในสมัยสร้างป้อมขึ้นครั้งแรก อาวุธประจำป้อมใช้ปืนบรรจุลูกดินทางปากกระบอก และได้เริ่มใช้ปืนใหญ่บรรจุลูกทางท้ายแทน เมื่อปี พ.ศ. 2435 เป็นปืนชนิดหลุม (ปืนเสือหมอบ) ขนาด 6 นิ้ว รวม 3 กระบอก โดยสั่งซื้อจากบริษัท วิกเกอร์ อาร์มสตรอง ประเทศอังกฤษ และนายพลเรือโท พระยาวิจิตรนาวี (วิลเลียม บุณยะกลิน) เป็นนายช่างกลทำการติดตั้งปืนนี้ ต่อจากการติดตั้งปืนใหญ่ชนิดเดียวกันกับที่ป้อมพระจุลจอมเกล้า
ป้อมผีเสื้อสมุทรเคยทำการยิงต่อสู้กับหมู่เรือรบของทหารฝรั่งเศส ๒ ลำ ที่ล่วงล้ำเข้ามาในปากแม่น้ำเจ้าพระยา เมื่อวันที่ 13 กรกฎาคม พ.ศ. 2436 ถือเป็นเหตุการณ์สำคัญทางประวัติศาสตร์ชาติไทย
ป้อมผีเสื้อสมุทรเป็นสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ของชาติไทย แสดงให้เห็นถึงความรักชาติของบรรพบุรุษไทยที่ไม่ยอมให้ต่างชาติเข้ามารุกรานประเทศชาติ ในปัจจุบัน ป้อมผีเสื้อสมุทรได้กลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ที่ได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ
ปัจจุบัน ป้อมผีเสื้อสมุทรเป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ เปิดให้นักท่องเที่ยวเข้าชมฟรีทุกวัน ตั้งแต่เวลา 06.00-19.30 น. ภายในป้อมมีสิ่งที่น่าสนใจหลายจุด ทั้งเส้นทางศึกษาธรรมชาติป่าชายเลน สะพานแขวนทอดยาวข้ามฝั่งมายังป้อมผีเสื้อสมุทร กำแพงป้อมโบราณ รวมทั้งปืนเสือหมอบ ประตูป้อมโบราณ สะพานชมวิวแม่น้ำเจ้าพระยา
นอกจากนี้ ป้อมผีเสื้อสมุทรยังเป็นที่อยู่อาศัยของค้างคาวแม่ไก่อีกจำนวนนับหมื่นตัว นักท่องเที่ยวสามารถชมค้างคาวแม่ไก่ได้ในช่วงกลางคืน
อ้างอิง : วิกฤตการณ์ ร.ศ. 112